Het gelaat van de Boeddha.

Van oud naar nieuw
Weer een jaar dat op het punt staat van verdwijnen in de tijd van de geschiedenis. Een tijd die gekenmerkt wordt door turbulentie, conflicten en mondiale zorg om de planeet waar we al zo lang vertoeven.

En altijd de vraag: hoe hou je jezelf op de rit, zonder je af te wenden van alle zorgen enerzijds en anderzijds er niet door verteerd en verscheurd te worden. Beide kanten te erkennen, omvatten, ervaren en temidden daarvan je weg zien te vinden: Boeddha noemde dat de Middenweg.

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk geeft in een fraaie omschrijving van ‘Het gelaat van de Boeddha’ iets weer van een houding die daarin mogelijk is. Van een diepe betrokkenheid met de aarde en haar bewoners en tegelijk een verhelderende en daarmee ook heilzame afstand tot de hete brij waarin je kunt verdrinken en verbranden.

Sloterdijk benoemt dat als ‘de ontologische paradox van de wereldverzaking die open staat voor de wereld’. Zijn verwoording – je moet er wel even voor gaan zitten, dat heb je nou eenmaal met Duitse filosofen – is deze.

Het gelaat van de Boeddha
‘De afgebeelde Boeddha heeft als gevolg van een fysionomisch modelleer-proces van minstens zestig generaties de gezichten van monniken en rnediterenden van alle standen betoverd; zijn nirvanische icoon heeft een hele kring van culturen de boodschap ingeprent van de waardigheid van het mediterende zitten met gesloten ogen. Het is de meest sublieme verbeelding van de ontologische paradox van de wereldverzaking die open staat voor de wereld.

Al meer dan tweeduizend jaar lang heeft het beeld van de mediterende Boeddha, ook de wereldse standen van de Aziatische samenlevingen een icoon van de onthechting onder het oog gebracht. Het bevorderde de protractie (spierzetting)van gezichten waarop een neiging tot willen van het niet-willen te lezen staat.

Hoewel het doorgaans als stil gezicht wordt weergegeven, bevat het voor iedere beschouwer een intieme belofte van resonantie, omdat het in zijn levendige, actieve rust het gezicht van mededogen en medevreugde toont.
Zijn concentratie deelt een verhoogde vorm van vreugde mee, omdat ze een betrokkenheid bij het mede-zijnde uitstraalt, los van alle mimische conventies en reflexen.

Het glimlacht zonder het gebaar van de glimlach te maken; hiermee laat het het tegendeel zien van de huidige Amerikaanse gezichtsconventie, die, zoals men van Europa uit via het filmbeeld  met het blote oog kan waarnemen, heeft geleid tot de protractie van de fitnessleegte.

Anders dan het Christusgezicht, dat ofwel finaal lijden ofwel transcendenie wil uitdrukken, toont het Boeddha gezicht het zuivere potentieel van een absoluut immanente ontvankelijkheid voor alles wat het tegenover zich vindt.
Doordat het zich continu bereid toont tot resoneren, is dit gezicht het tot werkelijkheid geworden evangelie als zodanig; het kondigt niets aan, maar toont iets wat er al is.

Als toonbeeld van euforische leegte vormt het aangezicht van de diep in zichzelf verzonken Verlichte de tegenhanger van de macht uitstralende, door onverzettelijkheid getekende karakteristieke koppen van westerse caesars.’

Uit: Peter Sloterdijk, Sferen, I Bellen microsferologie, II Globes macrosferologie, Boom, Amsterdam, 2003, p.135/136

Helderheid en weldadige koelte
Het was Boeddha’s inzet dat we temidden van alle chaos en conflicten een weg kunnen vinden die ons helderheid en een weldadige koelte kan geven in de hitte van alle – vaak behoorlijk vastgeroeste – overtuigingen en de daarmee gepaard gaande emoties en gevoelens.

Humor en lichtheid
In Zen kennen we naast het gelaat van de Boeddha ook het blijde en lachende gezicht van Hotei; in alle Chinese winkels en restaurants kun je’m vinden en is hij bekend als de lachende Boeddha. Ondanks alle ernst is er ook altijd weer de bevrijdende  lach die ons vrijmaakt van al teveel gehecht zijn aan onze – voor onszelf vaak gerechtvaardigde – verontwaardiging over de onrechtvaardigheden waarmee we elke dag weer geconfronteerd worden.

Beide Boeddha’s hebben hun plek in de turbulentie van onze tijd.  

Het is van groot belang dat we doorgaan met onze praktijk – welke dat ook moge zijn – om eerlijk en open te blijven kijken naar hoe het is – los van wat we daarvan vinden – en naar wat we kunnen doen. Het is onze inzet en hoop dat we zo een bijdrage kunnen leveren aan het welzijn van alles en iedereen.