Waarom buig je niet…

In de koan verzameling Hekiganroku (De verslagen van de Blauwe klif) staat een verslag over een ontmoeting tussen Lin Chi (gestorven in 866)  en een student monnik van hem.

Het verslag gaat aldus:

Jo Joza vroeg aan Lin Chi: ’Wat is de essentie van Boeddhisme?’
Lin Chi kwam omhoog van zijn zitplaats, greep de monnik bij zijn kladden, sloeg hem in zijn gezicht en duwde hem weg.  Jo Joza stond verstijfd. Een monnik die erbij stond zei: ’Waarom buig je niet?’  Toen Jo Joza boog, verkreeg hij plotseling groot inzicht.

Als je dit voor de eerste keer leest, vraag je je af: wat gebeurt hier in godsnaam?
En vervolgens wellicht: nou, als het zo moet, hoeft het voor mij niet!
Misschien denk je ook: hoe zou het mij vergaan als me dit zou overkomen? Goeie vraag!

Van Jo Joza is alleen dit bekend: hij was een senior monnik die al lang Zenmonnik was en hij was sterk en enigszins hardhandig. Maar ook iemand met doorzettingsvermogen, die bereid was ver te gaan in zijn training. (Dat kwam hem hier dus goed van pas!)

Als Jo Joza de vraag gesteld wordt, aarzelt Lin Chi geen moment en pakt hem bij de keel.
Waarom vraag je je af. Was-ie kwaad of had-ie al de pest in over iets anders?
Geen idee, zelf wist hij dat zeer waarschijnlijk ook niet.
In Zenverhalen komt zo’n reactie – eerder respons eigenlijk – altijd voort uit het ‘niets’, puur intuïtief. Daar gaan we van uit althans.

Jo Joza moet wel geweten hebben dat hij een risico liep, want Lin Chi was berucht om dit soort ‘antwoorden’. Maar zoals gezegd: hij was zelf ook niet vies van een stevige aanpak.

(In het China van die tijd was slaan trouwens een beproefde methode om meteen even orde op zaken te stellen. Het schijnt dat rechtszaken in die tijd standaard begonnen met stokslagen voor beide partijen. Niet eens zo’n slecht idee: zo perk je het het aantal onnodige rechtszaken aardig in en word je aangespoord het eerst zelf zien op te lossen. Geen gedoe ook met rijdende rechters en zo…

Hoe dan ook: Jo Joza springt na deze ’behandeling’ op tilt en bevriest. Kun je je wel voorstellen denk ik: als je leraar of coach je zó aanpakt, na een toch alleszins redelijke, beschaafde en ‘interessante’ vraag. En dan ineens die klappen!

Hoe moet je je dan wel niet voelen. Als je je zó op je nummer gezet voelt dat je even niet meer weet waar je het moet zoeken? Als je innerlijk bevriest en uiterlijk versteent?
De weg kwijt bent in een realiteit die op dat moment teveel is.

Hoe behulpzaam is het dan als iemand je over de drempel helpt.
Zoals die monnik die op dat moment zegt: ‘waarom buig je niet?’

Dat was precies wat-ie nodig had. Hij wist even niet meer waar hij stond, wie hij was.
Zijn vertrouwde identiteit was letterlijk weggeslagen.
En juist op dat moment krijgt hij het advies om te buigen.
Wat een helder en meedogend advies! Na eerder al zo grootmoederlijk bejegend te zijn door Lin Chi. (Zo zeggen ze dat in Zen: grootmoederlijke vriendelijkheid……hoe aardig kun je het uitdrukken!)

Op het moment dat Jo Joza buigt, verkrijgt hij groot inzicht. Wat dat inzicht is wordt niet gezegd: dat weten we niet.
Alleen maar dat er op dat ’moment superème’ iets volstrekt helder en rustig wordt.

Met het ‘waarom buig je niet’ wordt hij wakker en in de buiging vindt er een diepe erkenning plaats van iets wat hij zelf ook niet weet, maar wel ervaart.
Tot in zijn botten en merg. Hij valt samen met wat er is.

Dit soort wake-up momenten doen zich ook in ons leven voor, maar vaak missen we het moment. Toch zijn er zeker ook momenten dat we wakker worden geschud.
Maar al te vaak gebeurt dat door een pijnlijke confrontatie. Het spreekwoord luidt niet voor niets: ’door schade en schande worden we wijs’. Net als hier dus.

Het keerpunt is de raad om te buigen en de buiging zelf. In die buiging vindt een diepe innerlijke erkenning plaats. Een totale overgave en even samenvallen met wat het is.
En daarin gebeurt het.

Dit is iets heel anders dan wat je steeds vaker overal tegenkomt: ‘je moet het accepteren’. Een gezegde dat te pas en te onpas in de mond wordt genomen en langzamerhand tot irritatie begint te leiden.

Het werkwoord ‘accepteren’ is vervallen tot een dooddoener, een stoplap die teveel en te gemakkelijk gehanteerd wordt.  De volgende keer meer hierover…