Onlangs zag ik een al wat oudere film uit 2017 die me aan het nadenken zette over de vaak wat nonchalant gebezigde uitdrukking: ‘met de stroom meegaan’.
In de lessen afgelopen week behandelde ik – overigens prachtige – teksten van de Chinese zenmeester Honghzi (991-1058). Hier een typerende zin die vaak terugkomt in de Chinese Zen literatuur:
‘Een volger van de Weg leeft in volkomen harmonie wanneer hij meegaat met bewegingen en beantwoordt aan veranderingen.’
Vaak wordt zo’n uitspraak begrepen als een min of meer passief ondergaan van de feiten in ons leven waar we weinig of geen invloed op hebben en die we dus maar moeten aanvaarden.
De film die ik zag was ’Three billboards outside Ebbing, Missouri’.
Heel kort: een getergde moeder, wier dochter verkracht en vermoord is, raast door de film heen; onverzettelijk en onverzoenlijk op zoek naar gerechtigheid en de – haar inziens – volstrekt onvoldoende inspanningen van de lokale politie om de dader op te sporen.
Wat ik me afvroeg na de film was: welke stroom moet er hier gevolgd worden?
De uitzichtloosheid van haar queeste die gedoemd is te mislukken en waarbij iedereen zegt: geef het op, laat het gaan?
Of die razende onstuitbare woede in haar lijf?
Door die film realiseerde ik me dat die woede net zo goed een stroom is.
En die kán haast niet anders dan gevolgd worden. Je hebt dat niet in de hand, de emotie overweldigt je. Pas als die stroom van woede luwt, kan het tij wellicht keren. Tot die tijd lijkt het onbegonnen werk uit die stroom te raken.
Ik realiseer me beter dan ooit dat ‘het meegaan met de stroom’ een koan is, een diepe levensvraag: welke stroom? Die van buitenaf of die van binnenuit? En wat is binnen en wat is buiten? Ze werken in en door elkaar heen.
Dit speelt niet alleen bij de moeder maar bij alle personages in de film.
En uiteraard ook bij onszelf.
‘Het begrip accepteren of aanvaarden is onjuist voorzover het verwijst naar een slaafs, willoos, inactief ondergaan. Aanvaarden is slechts mogelijk onder twee uitdrukkelijke voorwaarden: inzicht in de situatie en één worden met die situatie. Accepteren heeft niet de statische notie van zich neerleggen bij wat vastgelegd is, maar betekent op basis van zelfkennis: worden wat men is.’
(Nico Tydeman in ‘De karper is al uit het net. p.46)
De film laat op een harde en confronterende wijze zien hoe ons denken en handelen werken in moeilijke omstandigheden. In de film is dat een Trumpiaanse samenleving waarin vooroordelen, racisme, homofobie en geweld aan de orde van de dag zijn. Maar óók hier ontstaan er af en toe openingen waarin iets van inzicht ontstaat en er iets helder wordt, verzacht en verandert.
‘There is a crack in everything, that’s how the light gets in’ zong Leonard Cohen al in een van zijn mooiste songs ‘Anthem’.
In die barst kunnen we – al is het maar voor een moment – even iets écht zien; en dat is een noodzakelijk begin om je kunnen verzoenen en één te worden met dat wat er speelt; of zoals in het citaat boven: te worden wat je bent in dat moment. En dan tot een ander handeling te komen.
De film maakte mij duidelijk dat het zo vlot gebezigde ‘met de stroom meegaan’ – ook door mij trouwens – veel dieper gaat. Dat het niet alleen meer reflectie vraagt, maar vooral veel meer beoefening! Dat het niet gaat om een passieve en defaitistische, maar om een actieve aanvaarding.
Dat vraagt niet alleen helder inzicht, maar ook veel geduld, incasseringsvermogen én de bereidheid om ermee te ‘werken’.
Zentrum 