Zen is heel uitgesproken als het gaat over de fysieke houding bij het mediteren. Meer dan in andere tradities krijg je in zazen de instructie om krachtig rechtop te zitten, met een soepele, zachte rechte rug; je borstkas opgericht, je zwaartepunt en aandacht onderin, waardoor de adem als vanzelf wat naar je onderbuik zakt en ‘de geest’ ook als vanzelf wat rustiger kan worden.
Deze houding zien we in Zen als essentieel om je wakker, present en aanwezig te houden. Tegelijk bewerkstelligt dit een innerlijke houding van grote openheid en de bereidheid om alles te ondergaan wat zich aandient. Om in de werkelijkheid te blijven van wat er gaande is in dit moment.
Dit rechtop zitten is niet alleen fysiek, maar werkt innerlijk door. En als het meer en meer in ons ‘systeem’ ingeslepen raakt en daarin indaalt, gaat het ook zijn beslag krijgen in je alledaagse leven. Rechtop zijn is zowel een fysieke als een psychische houding.
De inzet is om niet alleen in je meditatie maar ook in je leven rechtop te blijven. Om je dat te herinneren als je het moeilijk hebt, gekwetst of afgewezen word, faalt, onderuit gaat…..
Hoe blijf je rechtop als je fietsband leeg staat, je sleutels verloren hebt, je computer crasht of als je kinderen ‘niet willen deugen? En wat betekent dan concreet rechtop blijven?
En dan hebben we het nog even niet over de grote kwesties van ziekte, ouderdom en dood.
Maar ook: als ze je op het schild hijsen, de successen zich aaneen rijgen, je helemaal ‘on top’ bent. Als je het gevoel hebt dat het niet kapot kan en arrogant dreigt te worden. Niet makkelijk om ook dan rechtop te blijven en niet over de kop te gaan.
En als je tóch onderuit gaat in alle turbulentie, wat altijd weer opnieuw zal gebeuren? Kun je dan dáárin rechtop blijven of je weer rechtop zetten?
Zenpatriarch Lin Chi zie ooit: ‘zelfs in de hel voel ik me op mijn gemak’. Een krasse uitspraak nogal.
Is dit bluf of grootspraak? Ik vermoed dat hij dit zei als uitnodiging, aanmoediging en provocatie voor zijn leerlingen: durf er helemaal ín te gaan, durf desnoods te branden in de hel of te verzengen in de hemel, zoals Icarus die te hoog vloog en in zee stortte. Om zodoende je oude Zelf op te branden of (bijna) te verdrinken en er als nieuw uit te komen.
Nou ja, ga er maar aan staan! We dienen uit te kijken voor grootspraak. Er zijn uitdagingen waarvan ik me waarschijnlijk geen voorstelling kan maken. Hoeft ook niet. Als het zover is, dan is het zover en heb ik het ermee te doen. Iedereen komt zijn of haar eigen uitdagingen tegen, daar kun je zeker van zijn.
Voor de hemel zijn we niet zo bang, hoewel die minstens zo’n grote uitdaging kan zijn als de hel omdat we daar verblind kunnen raken. Bovendien kan een hemel plots omslaan in een hel.
En de hel voelt verschrikkelijk.
Hoe maken we van de hel een plek waar we – hoe onmogelijk misschien ook – het kunnen uithouden opdat er uiteindelijk en hopelijk inzicht, compassie en bevrijding kunnen opbloeien. Hoe blijven we rechtop en oprecht in dat proces?
Het is – hoe lastig ook misschien – heel concreet mentaal en fysiek te beoefenen.
Als we de neiging hebben om krom te trekken onder de druk, te bezwijken onder de last; als we ons opblazen, met een opgeklopte, hoge borst of arrogante kop rondlopen……om dan de openheid en oprechtheid te kunnen hebben om dat op te merken, te onderkennen en te zien of we weer rechtop kunnen komen of terug kunnen keren naar die oprechte rechtop houding.
Dat vraagt inzicht, een realisatie ván, en een diepe buiging voor ’zoals het is’.
Opdat we echt zien en voelen welk verhaal – negatief of positief – er met je aan de haal gaat en dat (h)erkennen. Pas dan is werkelijk terugkomen tot je (ware) zelf mogelijk.
En vergis je niet, ook zij die we zien als de grootste en wijste geesten, hebben hier een uitdaging liggen die een heel mensenleven meegaat. Dit ‘werk’ is eindeloos.
Zentrum 