‘Hoe komt het dat je weer gekomen bent’ vroeg ik een student die al een tijdje niet in de zendo was geweest wegens teveel drukte en stress rond werk en gezin.
Haar korte en krachtige antwoord: ‘had ik besloten’.
Ergens opeens valt er blijkbaar een besluit. Interessant van een besluit is dat we niet goed weten waar het vandaan komt. We hebben daar terugkijkend vaak wel een idee over, maar precies weten doen we het nooit.
Toch komt het natuurlijk ergens vandaan. Maar waar en hoe het ontstaat, is met geen honderdduizend scans te traceren vermoed ik. De geest, het bewustzijn, het denken en voelen, hoe je het ook wilt noemen: het is tamelijk ongrijpbaar.
Een besluit kan ineens uit de lucht vallen en je verrassen. Er zat ongetwijfeld al een tijdje iets zitten te borrelen, gisten en te broeien, dat zich dan ineens naar boven dringt en uitmondt in een besluit. En dat besluit stáát.
Bij de jaarwisseling staan we traditioneel stil bij het afgelopen jaar en kijken we vooruit naar het nieuwe jaar. En dan komen ze weer: goeie voornemens. We doen er al wat lacherig over omdat we intussen wel weten dat er van de meeste niet veel terecht komt.
Ik vermoed dat de meeste goeie voornemens voornamelijk voortkomen uit ons hoofd, het rationele denken en vaak neerkomen op: ‘eigenlijk zou ik….’
Met dat geheimzinnige woordje ‘eigenlijk’ is de toon al gezet.
De geest is gewillig, maar het vlees is zwak, of misschien eerder: traag.
Het kost tijd voordat iets echt in het vlees wil doordringen, laat staan in je botten en je merg.
Een werkelijk besluit lijkt eerder uit voort te komen uit je ‘guts’ zoals de Amerikanen zeggen. Japanners en Chinezen spreken eerder over Hara of Tan t’ien. Beide verwijzen naar een punt net onder je navel in de onderbuik dat een soort verzamel- en doorgangspunt voor energie zou zijn.
Allemaal pogingen om meer grip te krijgen op iets wat in principe tamelijk mysterieus werkt. Maar tegelijk toch ook weer heel concreet, omdat je het heel tastbaar en fysiek kunt ervaren en voelen als het zich voordoet.
Bijvoorbeeld bij het opkomen van een helder besluit waarvan je voelt: dit klopt.
Vaak ervaar je dan ook meteen de energie die dat met zich mee brengt om het ten uitvoer te brengen. En voel je je gedragen en op bijzondere wijze geïnspireerd door een onverwachte stoot energie en inzicht. Vanwaar? Niet zo duidelijk.
Dit is een lastig in kaart te brengen gebied. Als je alleen op harde zekerheden en duidelijkheid afgaat, is dit een terrein waarop je je niet of slechts schoorvoetend zult begeven. Omdat het een uiterst subjectief gebeuren is, dat niet zo makkelijk te verklaren is, laat staan uit te leggen of te verantwoorden.
Niks mis met harde waarheden, integendeel.
Voor zover ik weet heeft het Boeddhisme altijd open gestaan voor wetenschappelijke vooruitgang en waardeert het de enorme verdiensten die deze met zich meebrengt.
Maar er is een gebied waar we niet zoveel hebben aan wetenschap.
Als we geestelijk of psychisch in het nauw zitten – om wat voor reden of oorzaak dan ook – dan helpen antwoorden van buitenaf niet, ook niet de wetenschappelijke.
Dan moet je met een eigen antwoord komen dat voor de specifieke situatie geldt waarin jij nu zit, vanuit jouw eigen geschiedenis, jouw karakter, jouw DNA.
In Zen wordt je daarom altijd weer terug verwezen naar het diepgaand onderzoeken van jezelf in de situatie van dít moment. Niet een analyse, een onderzoek van buitenaf, maar van binnenuit.
De vraag is eigenlijk niets anders dan: wie ben jij hier en nu in deze specifieke situatie. Omdat alleen daarin het antwoord te vinden is. Hoezeer je ook van buitenaf geholpen kunt worden door therapeuten, leraren , vrienden en hun kennis en expertise: het antwoord ligt uiteindelijk bij jou.
Dat onderzoek gebeurt toch al, gewoon omdat je in de knel zit en en oplossing zoekt.
Maar er kan wel een gevaarlijke cirkel ontstaan van teveel denken, piekeren, stress, slecht slapen, vermoeidheid, nog meer piekeren, depressie etc.
Als je merkt dat je in zo’n spiraal terecht komt is het aan te raden er letterlijk en figuurlijk eens voor te gaan zitten. Ermee zitten, maar dan letterlijk: het meenemen op je meditatiekussentje of bankje en er door en door mee vertrouwd raken.
Niet weglopen of vluchten, maar er íngaan. En daar komt altijd iets uit!
Wát, is niet te zeggen, niet te voorspellen en moet je overlaten aan ‘de Goden’, die staan voor de ongrijpbare krachten van ons bewustzijn.
Dit is geen wazigheid of zweverigheid: iedereen kent dit en ervaart dit, veel vaker waarschijnlijk dan je denkt en ook heel concreet. Niks geen abracadabra of poespas.
Het besluit komt uit de krochten van ons bewuste, onbewuste en intuïtieve voelende denken. Alles wat het nodig heeft is erkenning en vertrouwen. Naarmate je meer ervaring hebt met dit soort ‘weten’, durf je het meer te vertrouwen.
In die zin kun je zeggen dat niet ík besluit, maar dat het besluit valt dankzij en ondanks mezelf. Er wordt door mij heen en voor mij besloten.
Veel mensen willen graag hun intuïtie ontwikkelen. Dat is vaak een kwestie van wat stiller en gevoeliger om die intuïtie op te merken; en vervolgens te durven vertrouwen en te volgen. Op die manier kun je proefondervindelijk – toch nog een beetje wetenschap – ondervinden of het werkt.
Soms vind ik het leuk om Zen terug te voeren tot één ding. De ene keer is dat bijvoorbeeld ‘contact’; een andere keer ‘communicatie’ of ‘ontspanning’.
In dit geval zou ik zeggen: ‘vertrouwen’. Op iets wat er gaande is in ons. Iets wat we niet in schema’s of grafieken kunnen vangen en waarover je niet veel meer kunt zeggen dan wat zoekende, aarzelende, persoonlijke woorden. Geen harde waarheden of overtuigende onderzoeken. Zouden we wel willen natuurlijk, maar hier houdt het harde weten op en moet je het overlaten aan iets anders.
Hoewel het Boeddhisme zich niet bezighoudt met het al dan niet bestaan van een God, spreekt het wel over ‘andere Kracht’. Zen is een samengaan van eigen inspanning en een andere kracht.
Een laten samenvloeien van beide in de welbewust opgezochte ruimte van je meditatie. Én daarmee ook in je leven van alledag, langzamerhand.
Dat is de inzet, de hoop, het vertrouwen, het geloof ook. Want zonder dat geloof begin je er niet eens aan. Er moet een soort intuïtief weten of verlangen leven in je dat dit avontuur wilt en durft aan te gaan.
Een wonderlijk en rijk avontuur ondanks, maar ook dankzij de obstakels die je uiteraard ook tegen zult komen. Van tijd tot tijd zal dat uitmonden in heldere en resolute besluiten die – hoe ogenschijnlijk klein soms ook – je leven een nieuwe onverwachte wending kunnen geven. Zelfs als je besluit op dezelfde voet verder te gaan.
De Friestalige dichter en voordrachtskunstenaar Tsjebbe Hettinga wist op zeker moment dat hij blind zou worden. Hij schreef toen dit gedicht:
Besluit
Mijn ogen worden slechter
het leven jonger
mijn luchten vermoeider
en de verten
worden stilaan
valer
ik ga op dezelfde voet verder
Zentrum 