De kracht van en simpel ritueel

Vorige week zijn we in Zentrum weer begonnen met de wekelijkse meditatie bijeenkomsten. Ik was een week eerder al begonnen in de zendo van Amsterdam waar ik voor de eerste keer na de vakantie weer in een groep mediteerde. Vooraf stonden we met de hele club uitgebreid bij te praten en koffie te drinken: een kakofonie van je welste.

Toen: de kleppers om je naar de zendo te begeven. Vervolgens: je plek innemen en gaan zitten in zazen. Dan wordt het doodstil, iedereen heeft zijn plek gevonden en zit. En in die stilte klinkt dan het rustgevende sonore geluid van de tempelgong… drie maal. Het is weer begonnen.

Langzamerhand daalde het stof van de wereld neer in mijn lijf en plotseling realiseerde ik me weer in volle helderheid hoe krachtig dit gezamenlijk ‘zitten’ werkt. Hoe belangrijk het is om dit ook sámen te doen en om dit simpele gegeven van ‘zitten op je achterwerk, ademen en gewoon maar zijn’ , om dat in te bedden in een ritueel, hoe simpel ook. Rituelen doen hun werk op een geheimzinnige en vaak doeltreffender wijze dan wij kunnen bedenken.

Zazen, zitten in meditatie, is veel meer dan even ontspannen of tot rust komen: het is een jezelf invoegen in je leven, in hét leven, zoals het zich voltrekt van moment tot moment. Het gezamenlijk uitgevoerde ritueel helpt daarbij enorm, in ieder geval mij.

Dat je invoegen in ‘iets anders’ is niet zo makkelijk: het alledaagse leven trekt je met een onstuitbare kracht telkens weer naar buiten. Zazen is je naar binnen keren  – je licht naar binnen laten schijnen zeggen we – om iets anders te ervaren dan wat je normaal ervaart: ‘het grotere leven’, of de diepte van je leven.

Grote woorden, dat zie ik ook wel; en vaak werkt het anders en blijf je gewoon hangen in je dagelijkse gedoetjes en ervaar je – voor je gevoel dan – niets van dat ‘grote’ leven. Je kunt ook zeggen: die gedoetjes: dat is ook dat grotere leven. Alleen ervaren we dat niet zo en vertrouwen we dat ook niet.

Soms valt die ervaring je helder toe, maar het kan ook zijn dat je lange tijd droog staat wat dat betreft. Zo gaat dat.

Wat jarenlange beoefening je wel kan leren is dat die bijzondere ervaring ook weer niet zó belangrijk is. Wat je doet in je meditatie is te vergelijken met het rijp maken het bewerken van de grond. Ik ben niet erg groen aangelegd, maar weet wel dat je grond moet cultiveren om er iets op te laten groeien: een beetje eggen, onkruid wieden, ploegen, zaaien… en dan de elementen hun werk laten doen en dan maar hopen dat je kunt oogsten.

Mediteren is voorwaarden scheppend werk. En als je lang genoeg ‘zit’ kan het gebeuren dat je dat hele proces meer en meer durft te vertrouwen, ook als bijzondere ervaringen je niet toevallen. Dat je het proces zelf – inclusief je ‘geknoei’ op het kussen –  leert waarderen als zijnde een expressie van dat grotere leven. Dat je dat niet altijd voelt, maar op een gegeven moment steeds meer ‘weet’ en vertrouwt.

Wat overigens vaak gebeurt is dat we van die ervaring bepaalde verwachtingen hebben: we hebben boeken gelezen, verhalen gehoord over verlichting en bevrijding en scheppen daar onvermijdelijk beelden bij, vaak heel mooie en bijzondere. Die beelden kunnen je flink in de weg zitten. En juist omdat je op iets zit te wachten, mis je wat zich nu aandient, kijk je er over heen. Ik herinner me die mop van die pastoor die na een overstroming op het dak zat te bidden om God’s hulp, terwijl het water nog steeds steeg. Drie keer kwam er hulp in de vorm van een vlot, een boot en een helikopter. Maar de pastoor sloeg dat telkens af. Hij zei: ‘ ik wacht tot God me te hulp schiet’. Tenslotte verdronk hij jammerlijk. Hij raakte nog wel bij de hemelpoort, maar kreeg er daar flink van langs. God zei: drie keer stuurde ik je hulp! Waarom ging je er niet op in?

We verwachten en hopen op iets anders dan wat zich nu voordoet. Zenmeditatie is je leven te zien en te actualiseren zoals het zich aan je voordoet.

Dat is erg lastig omdat we bijna altijd iets anders willen dan alleen maar ‘dít’.

Hoe lastig de boodschap ook is: bevrijding, verlichting ligt in het totaal zien, erkennen en ingaan op wat je leven je brengt.

Omdat dit zo ongelofelijk lastig is hebben we elkaar nodig, hebben we gidsen nodig en hebben we rituelen nodig: een geschikte ruimte, een vorm – hoe summier ook – waarin we met elkaar iets kunnen beoefenen voor het moment dat we bij elkaar zijn. We hebben ook verhalen nodig die inspireren en die kunnen troosten als je het gevoel hebt dat ‘niet lukt’ en die je weer vlot kunnen trekken als je vastloopt.

Het belangrijkste ritueel voor ons lijkt vooralsnog de meditatie zelf te zijn. Als je meditatie als een ritueel kunt zien  – dus niet zozeer als een persoonlijke inspanning om ergens aan te komen – hoop ik dat je ook iets kunt ervaren van de kracht ervan, juist als ritueel.

Uiteindelijk hoef je namelijk nergens anders aan te komen dan in je leven, zoals je hier zit, staat, loopt, denkt, slaapt….leeft.