Navelstaren

Geplaatst 11 mei 2016 15:40 door Willem Scheepers
Er zijn mensen die vinden dat mediteren een egoïstische vorm is van navelstaren. Dat is niet onbegrijpelijk: ook meditatie kan verworden tot het zoveelste ingrediënt in de zoektocht naar nóg meer en nóg beter voor mezelf. Op zich ook weer niet zo’n enorm risico trouwens. Als je wat langer doorgaat, slijt dit meestal vanzelf en krijg je meer zicht op waar het echt over gaat. Net zoals jongens die op karate gaan om te kunnen straatvechten: vaak haken ze al snel af omdat het karate teveel discipline en moeite vraagt. En degenen die doorgaan leren dat karate over iets heel anders gaat en vermijden juist het straatgevecht.

Eerlijk gezegd denk ik dat we het grootste deel van onze tijd behoorlijk egoïstisch bezig zijn. Niet omdat we zo slecht zijn, maar omdat dit nou eenmaal de aard van het beestje is. Biologisch zijn wij immers ingesteld op overleven. Kort door de bocht: we zijn noodzakelijk egoïstisch afgericht. Overigens: altruïsme zit óók in ons systeem, waarschijnlijk eveneens als overlevingsmechanisme. Hoe dan ook: van mediteren kun je zeggen dat het juist een moment is waarin je wat losser kunt komen van dat aangeboren biologisch-egoïstisch programma. Mediteren wordt dan een ruimte waar je even niet gericht hoeft te zijn op je overleving, maar kunt rusten en ontspannen in de ervaring van het leven zelf: dat je leeft, ademt en bent.
Foto: Scarlet

In die zin is het staren naar je navel juist van belang, ook omdat die onze oorsprong en ons begin was. Daar stroomde het leven door naar binnen. De navelstreng was onze eerste levensader en het begin van ons bestaan, in ieder geval hier op de aarde.

Helemaal niet verkeerd toch om je daar af en toe mee bezig te houden? Om zo het zicht op je leven niet te verliezen en niet te verzuipen in de dagelijkse strijd van je bestaan. Een strijd die in ons geval niet meer zo op pure overleving is gericht, maar dat maakt niet uit. Als de grote problemen getackeld zijn, hebben we weer tijd voor de kleine: de staat van je parketvloer, de poes van de buren die in je tuin poept, je klerenkast, of je nóg een tattoo zult nemen of niet, wie het songfestival wint.
Genoeg dingen om onszelf te verliezen en een helder zicht op ons bestaan kwijt te raken. Dat staren naar je navel is misschien zo erg nog niet.

Je kunt ook zeggen: door je af en toe écht alleen met jezelf bezig te houden – dus heel bewúst en geformaliseerd in plaats van de hele dag door ónbewust – maak je ruimte om je des te beter met de ander en de wereld bezig te houden. Als ik al niet goed voor mezelf kan zorgen, hoe zorg ik dan voor mijn geliefden, laat staan voor degenen die nog verder van me af staan?
Ik hoor regelmatig van studenten dat ze door hun partner of kinderen herinnerd werden aan het feit dat het ‘toch je tijd is voor meditatie?’ Vaak weten ze wel dat, als pa of ma zich even terugtrekt en navelstaart, dit een gunstig effect heeft op de algehele sfeer in huis.

Als ik goed in mijn vel steek – wat wil zeggen: oprecht, met mijn voeten op de grond en een open ‘mind’ – dan heeft mijn omgeving daar profijt van. In de groep kwam laatst iemand met een voorbeeld uit de vliegwereld. In geval van nood wordt speciaal vermeld dat je als ouder eerst het zuurstofmasker op je eigen gezicht moet zetten en dan pas dat van je kind. Heel praktisch en noodzakelijk, door ervaring ingegeven. Juist omdat je kind je zo dierbaar is, moet je goed voor jezelf zorgen.

Mediteren is wat mij betreft verre van egoïstisch. Van tijd tot tijd, liefst regelmatig naar je navel staren kan uiterst zinvol zijn. Die navel staat uiteraard voor alles wat met mijn leven van doen heeft. Je leven verlichten, verhelderen kan leiden tot bevrijding van zoveel onzin waarmee we onze tijd zitten te verdoen. En die bevrijding geldt niet alleen mij, maar iedereen en alles waarmee ik in contact kom. De eerste gelofte van de vier grote geloften luidt: ‘hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik wens ze alle te bevrijden.’ onze navel omvat de hele wereld zou je kunnen zeggen. Maar omdat we dit voortdurend vergeten beoefenen we zazen. Het herinnert me er van tijd tot tijd weer aan, maakt me wakker, verheldert mijn bestaan en doet me zien waarover het echt gaat, wat er echt toe doet.

PS. Tot mijn verbazing blijkt er in de 13de eeuw een echte navelstaarders beweging geweest te zijn in het vroegere Oost-Romeinse Rijk: de gebeds- en meditatie beweging van het Hesychasme. Een van de gebruikte gebedsvormen van de beweging bestond uit het navelstaren terwijl men een gebed sprak. Het navelstaren (Grieks: omphaloskepsis) is een historische meditatietechniek, in sommige opzichten vergelijkbaar met yoga. Weer wat geleerd.