De fysieke houding in zazen is van groot belang, uitdrukkelijker dan in de meeste andere meditatievormen. Iemand als Suzuki roshi zei dat deze houding innemen het doel is van zazen.
Als je eenmaal zo zit heb je alles ter plekke; je hoeft dan niet meer iets te doen op je kussentje. Meestal denken we dat de fysieke houding de conditie schept voor het eigenlijke, geestelijke werk. Nee dus. Lichaam en geest zijn niet te scheiden. Zó zitten….dat is het. Niet zo makkelijk te bevatten, laat staan te vertrouwen dat je niets meer hoeft te doen omdat alles er al is, hier en nu.
De handen vouw je in zazen in de dyana mudra, zoals hierboven. Beide handen rusten als een kommetje tegen je onderbuik. De linkerhand rust in de rechter en de duimen raken elkaar zachtkens. Je handen en armen vormen een gesloten energiecircuit. Het Sanskriet woord ‘dyana’ betekent o.a. concentratie en aandacht. Deze mudra werd in het oude India blijkbaar geacht aandacht en concentratie te bevorderen.
Het is de klassieke meditatiehouding, die je aanneemt als je zonder bepaalde bedoeling mediteert. Als je gewoon zit en op je ademhaling let, ben je volkomen passief en laat je ‘Het’ in en voor je werken.
Dit is best een lastig onderdeel van zazen voor veel mensen, die zich afvragen waarom we niet gemakkelijker zitten, met de handen bijvoorbeeld op je dijen. Vooral in het begin kan het nog wel eens spanning geven in je armen en/of schouders en wordt het soms ervaren als een lastige afleiding.
Eigenlijk is het áltijd het beste om zelf uit te vissen wat het effect is van wat je doet. Dus in dit geval: wat het verschil is tussen zó zitten en ‘gewoon’ zitten met je handen rustend op je benen. En dan voor jezelf onderzoeken, voelend en open voor wat je ervaart.
Ik herinner me dat ik ooit een training gaf voor een bekend trainingsbureau en de mensen meteen in de complete zenhouding liet mediteren.
Op de vraag van iemand erna waarom we zo moeilijk met de handen deden, zei een van de deelnemers uit zichzelf, dat het dat wel begreep: hij merkte dat hij er echt de aandacht bij moest houden om zijn handen ‘goed’ te houden en dus wakkerder en actiever moest zitten. Had ik zelf nog nooit zo bedacht eerlijk gezegd.
Er is van alles te zeggen over deze mudra, maar een van de mooiere ‘verantwoordingen’ vind ik persoonlijk deze.
Deze mudra wordt ook wel ‘kosmische mudra’ genoemd omdat je eigenlijk de hele wereld, de hele kosmos in je handen houdt!
Vandaar ook dat je je handen zo stil en recht moet houden, anders valt de hele boel eruit.
Aardige metafoor voor het feit dat als jij geen zorg draagt voor jezelf – en voor je handen – je ook geen zorg draagt voor de wereld.
Nou kun je daar misschien weer wat zenuwachtig van worden als je dat al te serieus neemt, dus je mag het ook zó zeggen:
als ík zit, zit de hele wereld met mij mee. En dat is meteen een bemoedigende en warme gedachte.
Deze ochtend in mijn meditatie doemden ineens allerlei gestalten in me op die ik als het ware in mijn handen plaatste: mijn overleden ouders, familie en vrienden kwamen eerst, daarna de levenden om me heen, ook de minder geliefde of problematische, mijn hond van vroeger….
Wie of wat er ook maar in je opkomt: ze horen er allemaal bij. Met andere woorden: je zit nooit alleen. Zo gauw je je dit herinnert doet de hele wereld mee. Zazen in dit licht bezien is dus geen egotrip waarin het er vooral om gaat dat ik me lekker voel. Hier dringt het besef zich op dat ik gedragen ben en word door de wereld en dat ik op mijn beurt de wereld draag. Dat we onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Dit inzicht kan je soms ineens overvallen, zoals mij gebeurde, maar je kunt het ook een beetje faciliteren en jezelf er van tijd tot tijd aan herinneren. En dat dóet wat met je meditatie.
Voordat mijn leraar een korte sabbatical nam afgelopen week, moedigde hij ons aan om gelukkig te zijn. Omdat dit onze wellicht onze grootste bijdrage is aan de wereld. Gelukkig zijn, ínclusief het weet hebben van de ellende en het lijden in de wereld.
En dan toch toch de moed hebben om gelukkig te zijn. Hoezo moed? Om je er niet voor af te sluiten, maar je er ook niet door te laten neerslaan. Op een bepaalde manier vraagt dat een zekere fierheid.
Dus zo te zitten:rechtop, ontvankelijk en moedig. Ook dit belichaamt wat Boeddha de Middenweg noemde.
Graag spreken we in Zen over zazen als de expressie van een waardige en koninklijke houding. Wát er ook aan speelt, ook aan eigen leed: zó gaan zitten in de wereld, in je leven; bereid te ontvangen, te kijken en indien nodig te handelen.
In zazen zit je dus met de hele wereld. Dat is een troostrijke en waardige manier om jezelf van tijd tot tijd even terug te trekken om op orde te komen, bij zinnen, op adem; om daarna weer je plek in te nemen in de wereld en te doen wat er gedaan moet worden.
Af en toe wat loskomen ván de wereld, om vervolgens weer echt te zijn ín de wereld.
Zentrum 